Chuyển đổi năng lượng: Đột phá từ chính sách đến hành động

Năng lượng mới là xu thế tất yếu

Tại hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero” do Báo Lao Động phối hợp với Bộ Công Thương tổ chức ngày 29/5, ông Đoàn Ngọc Dương, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, chuyển đổi năng lượng theo hướng giảm dần tỷ trọng nguồn nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện sang năng lượng tái tạo, năng lượng mới là xu thế tất yếu hiện nay trên thế giới.

Ông Đoàn Ngọc Dương, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương). Ảnh: Thanh Tuấn

Việt Nam đã và đang nỗ lực thực hiện chuyển đổi năng lượng xanh nhằm hiện thực hóa mục tiêu hướng tới trung hòa carbon (Net Zero) vào năm 2050 thông qua việc ban hành khung chính sách, các chiến lược, quy hoạch như: Nghị quyết 55-NQ/TW về Định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn tới năm 2045; Quyết định 893/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Quyết định 768/QĐ-TTg phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Phó Cục trưởng thông tin, Nghị quyết 55-NQ/TW đã đặt ra mục tiêu tỷ lệ các nguồn năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp đạt khoảng 15 – 20% vào năm 2030; 25 – 30% vào năm 2045.

“Triển khai mục tiêu đã đề ra, theo Quyết định 768/QĐ-TTg, tổng công suất đặt nguồn điện đến năm 2030 đạt khoảng 183.000 – 236.000 MW; đến năm 2050 đạt khoảng 774.000 – 839.000 MW. Trong đó, công suất đặt các nguồn điện năng lượng tái tạo (không bao gồm thuỷ điện) chiếm 28 – 36% vào năm 2030 và đạt 74 – 75% tổng công suất hệ thống vào năm 2050.

Tính đến thời điểm tháng 12/2024, tổng công suất đặt nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng sạch của Việt Nam đạt 29.180 MW chiếm khoảng 33,6 % tổng công suất đặt toàn hệ thống”, Phó Cục trưởng Cục Điện lực nêu.

Theo ông Dương, để đạt tăng trưởng nguồn điện năng lượng tái tạo theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và hướng tới Net Zero vào năm 2050, trong thời gian tới, cần xem xét, triển khai một số nhóm giải pháp như sau:

Thứ nhất, tạo lập môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch, xóa bỏ các rào cản về thủ tục đầu tư phát triển điện lực. Luật Điện lực số 61/2024/QH15 có hiệu lực từ ngày 1/2/2025 và các văn bản dưới Luật về cơ bản đã giải quyết những nút thắt liên quan tới thủ tục đầu tư các dự án điện, công khai quy hoạch, danh mục dự án đầu tư, đưa ra các cơ chế khuyến khích cho các dự án năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, đặc biệt là các mô hình điện mặt trời áp mái, điện gió ngoài khơi, lưu trữ năng lượng và hydrogen xanh.

Thứ hai, không thể chuyển đổi năng lượng nếu thiếu một hệ thống lưới điện thông minh và linh hoạt. Theo Quyết định 768/QĐ-TTg, nhu cầu vốn đầu tư cho lưới điện truyền tải giai đoạn 2026 – 2030 khoảng 18,1 tỷ USD đã tính toán lưới điện giải tỏa công suất, kết nối các khu vực, vùng miền với công nghệ hiện đại… Trong thời gian tới, chúng ta cần đẩy nhanh đầu tư các đường dây truyền tải chiến lược, hiện đại hóa lưới điện với công nghệ số, thông minh nhằm khai thác và sử dụng tối ưu các nguồn điện năng lượng tái tạo, năng lượng mới trên phạm vi cả nước.

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: Thanh Tuấn

Thứ ba, cần thực hiện chuyển đổi năng lượng trong chính các ngành tiêu thụ điện lớn. Ngành công nghiệp cần thúc đẩy sản xuất xanh như thép xanh, xi măng xanh, sử dụng năng lượng sạch trong khu công nghiệp. Giao thông cần điện khí hóa mạnh mẽ, phát triển xe điện và hạ tầng trạm xạc. Song song với đó là đẩy mạnh tuyên truyền thực hiện các quy định, giải pháp về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả.

Thứ tư, chúng ta cần xem xét vai trò của điện hạt nhân trong dài hạn. Đây là nguồn điện ổn định, không phát thải CO2, có thể đóng vai trò là nguồn nền cho hệ thống điện với tỷ lệ nguồn năng lượng tái tạo lớn.

Theo Quyết định 768/QĐ-TTg, để tăng cường an ninh năng lượng, đến năm 2030 – 2035 điện hạt nhân đạt khoảng 4.000 – 6.400 MW và đạt khoảng 10.500 – 14.000 MW vào năm 2050. Hiện Việt Nam đã tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư các nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 trên cơ sở nghiên cứu, hợp tác với các đối tác sở hữu công nghệ hiện đại, an toàn, tin cậy trên thế giới.

Thứ năm, cần khẩn trương hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, xây dựng cơ chế tín chỉ carbon, định giá phát thải, thúc đẩy tài chính xanh và hợp tác công tư. Đây là nền tảng huy động nguồn lực tư nhân, quốc tế cho chuyển đổi năng lượng. Đồng thời, phải đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đầu tư vào lưu trữ năng lượng, AI điều hành hệ thống điện, vật liệu mới và công nghệ sản xuất hydrogen xanh.

Thứ sáu, chuyển đổi năng lượng phải đặt con người làm trung tâm, đảm bảo công bằng. Cần hỗ trợ, đào tạo, chuyển đổi sinh kế cho người lao động ngành than, các ngành sử dụng nhiều năng lượng, cộng đồng dễ tổn thương và doanh nghiệp nhỏ, để không ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình Net Zero.

Đáp ứng nhu cầu điện trong nước

Trao đổi về giải pháp đảm bảo đủ điện để đáp ứng tăng trưởng kinh tế trên 8% năm 2025 và 2 chữ số từ giai đoạn 2026 – 2030, ông Nguyễn Mạnh Cường, Phòng Kế hoạch và Quy hoạch, Cục Điện lực cho biết, trong thời gian qua đã xuất hiện nhiều yếu tố mới ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu thụ điện và định hướng phát triển nguồn điện, như: Tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư điện hạt nhân Ninh Thuận; mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội tới năm 2030 cao hơn so với trước hay sự phát triển nhanh về khoa học công nghệ…

Trước tình hình đó, Thủ tướng đã giao Bộ Công Thương thực hiện điều chỉnh Quy hoạch điện VIII để đáp ứng mục tiêu tăng trưởng GDP ở mức 2 con số trong giai đoạn tới.

Ông Cường thông tin thêm, để đảm bảo cung ứng điện các năm tới với mục tiêu tăng trưởng kinh tế ở mức 2 con số, việc rà soát, đánh giá khả năng phát triển các loại hình nguồn điện, điều chỉnh cơ cấu nguồn điện đặc biệt giai đoạn đến năm 2030, trong đó ưu tiên phát triển nguồn điện có thời gian thực hiện nhanh để kịp thời đáp ứng nhu cầu phụ tải, đặc biệt tại khu vực phía Bắc là cần thiết.

Ông Nguyễn Mạnh Cường, Phòng Kế hoạch và Quy hoạch, Cục Điện lực (Bộ Công Thương). Ảnh: Thanh Tuấn

“Thực hiện nhiệm vụ được giao, Bộ Công Thương đã phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương triển khai xây dựng đề án Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII theo đúng quy định của pháp luật về điện lực và quy hoạch, trình và được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025. Trong đó, đã tính toán xác định cơ cấu nguồn điện đảm bảo các yêu cầu giải quyết được 3 mục tiêu: Đáp ứng nhu cầu trong nước; phục vụ cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA); phục vụ phát triển để xuất khẩu theo hợp đồng”, ông Cường thông tin.

Đại diện Cục Điện lực cho hay, để bảo đảm tiến độ các dự án điện đưa vào vận hành theo quy hoạch được duyệt, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng phục vụ phát triển kinh tế – xã hội và triển khai hiệu quả các mục tiêu đã đề ra, điều chỉnh Quy hoạch điện VIII cũng đã đề xuất một số giải pháp, gồm:

Một là tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách để tạo hành lang thông thoáng trong việc triển khai và thực hiện các dự án điện.

Hai là thường xuyên đôn đốc các địa phương hỗ trợ, tạo điều kiện cho các chủ đầu tư triển khai dự án trên địa bàn, bảo đảm tiến độ đề ra.

Ba là cần đa dạng hóa nguồn và hình thức huy động vốn phát triển ngành điện (tín dụng ngân hàng, viện trợ, chứng khoán…), thu hút hiệu quả vốn trong và ngoài nước, khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư.

Bốn là đề xuất các cơ quan chức năng quyết liệt tháo gỡ vướng mắc do kết luận thanh tra, nhằm sớm đưa các dự án điện vào vận hành, đảm bảo cung ứng điện cho phát triển kinh tế – xã hội của đất nước và nhu cầu sinh hoạt của Nhân dân.

Năm là các tập đoàn, tổng công ty đẩy nhanh tiến độ xây dựng, hoàn thành các công trình nguồn điện được giao và lưới điện truyền tải (nhất là truyền tải liên miền và khu vực).

Sáu là chủ đầu tư nhà máy điện cần giám sát chặt thiết bị, phối hợp hiệu quả với đơn vị cung cấp nhiên liệu (than, khí, LNG, dầu) để đảm bảo nguồn cung ổn định, liên tục và tuân thủ nghiêm lệnh điều độ hệ thống điện.